Model sfer refleksji

Wprowadznie - O refleksji, interakcji intrapersonalnej i qualiach ...

W omówieniu cyklu Kolba zwróciłem uwagę, że uczenie się można rozważać jako proces refleksji, a dokładniej refleksji nad dostrzeżonym zjawiskiem (obiektem) mogącym uruchomić cykl uczenia się. Odwołując się do koncepcji uczenia się przez działanie Johna Dewey'a zauważmy, że uczenie się nie tyle zachodzi przez działanie jako takie a właśnie poprzez refleksję nad działaniem. Mówiąc działanie mam na myśli także, a może nawet przede wszystkim aktywność intelektualną. Działanie uruchamia namysł nad tym co robimy. 

Przed lekturą tego artykułu warto przeczytać artykuły: Cykl Kolba i Qualia w konstruowaniu wiedzy.

Prowadząc studia nad piśmiennictwem i rozważając zagadnienia procesu uczenia się doszedłem do konstatacji, że można wyróżnić cztery obszary, w których aktywność może inicjować refleksję prowadzącą do nowej wiedzy. 

Warto jeszcze teraz wyjaśnić pojęcie interakcji intrapersonalnej rozumianej jako "rozmowa z samym sobą". Choć odbywamy ją tylko (albo aż!) we własnym umyśle, to poprzez konfrontowanie w prowadzonych rozważaniach różnych elementów i aspektów tego co już wiemy, możemy formułować nowe myśli, hipotezy, "wpadać" na genialne pomysły lub dostrzegając związki pomiędzy elementami wiedzy generować nowe wnioski - nową (dla siebie samego) wiedzę.

Wyobraźmy sobie Archimedesa zanurzonego we własnych myślach i w wannie z wodą, który wyskakuje z niej nagle z okrzykiem EUREKA! - To właśnie taki przypadek. Archimedes doszedł do nowej wiedzy - "w umyśle" i odkrył na czym polega siła wyporu, czyli prawo fizyki nazwane później jego imieniem.

Jeśli o czymś myślimy to jesteśmy świadomi własnych myśli. Gdy "przerzucimy" uwagę na emocje, które towarzyszą procesowi myślenia, to uświadamiamy sobie np. wewnętrzną ekscytację, którą przeżywamy gdy wpadniemy na światny pomysł, Gdy myślimy o czymś co np. chcielibyśmy sobie kupić, o czym marzymy, to jesteśmy świadomi własnych pragnień.

W języku kognitywistyki, psychologii i filozofii umysłu, mówimy, że świadomość myśli, emocji, pragnień (ale także róznorakich doznań zmysłowych) jest nam dostępna poprzez qualia. To qualia konstytuują świadomość.

To dzięki i poprzez qualia jesteśmy świadomi tego o czym myślimy, co widzimy, co nas boli, jak pachną konwalie. Qualia są zawsze pierwszosobowe. To ja ich doświadczam. Nie mogę "przekazać" nikomu "moich qualiów. Żeby ktoś wiedział jak pachną konwalie musi sam ich powąchać, żeby wiedział jak smakuje, pachnie i jaką ma strukturę miąższ owocu liczi lub truskawki musi sam je zjeść. Nie można poznać (nauczyć się) zapachu konwalii czytając o nim w książce, albo poznać smaku truskawek z czyjejś opowieści.  

Model sfer refleksji

Spróbujmy zatem spojrzeć na proces uczenia się w czterech następujących wymiarach -obszarach interakcji, które określiłem jako sfery refleksji.

Uczenie się może więc być inicjowane poprzez spotkanie ze: sobą, komunikatem medialnym, drugim człowiekiem (innymi ludźmi) i zewnętrznym światem obiektów i zjawisk (z wyłączeniem: siebie, innych ludźmi oraz komunikatów medialnych, które należą do odrębnych obszarów spotkań).

Wyróżniam zatem sfery interakcji:

• intrapersonalnej - spotkanie z samym sobą;

• medialnej - spotkanie z komunikatem medialnym;

• społecznej (interpersonalnej) - spotkanie z innym człowiekiem / ludźmi;

• ze światem zewnętrzym - spotkanie ze światem obiektów i zjawisk. 

Sfera interakcji intrapersonalnej

Na początek mały (stary?) dowcip. Wyobraźmy sobie starego bacę, siedzącego w cieniu pod drzewem. Podchodzi turysta i pyta: "Baco co robicie"? A baca na to: "jak mum cas, to se siedze i myśle, a jak ni mum casu, to se ino siedze".

Takie ot, siedzenie i myślenie - spotkanie / rozmowa z samym sobą.

W sferze interakcji intrapersonalnej mamy do czynienia z refleksją introspektywną. Zaglądamy w głąb siebie. Punktem wyjścia jest to co już wiemy. 

Coś "przychodzi nam do głowy" uświadamiamy sobie jakąś myśl i ona staje się punktem wyjścia do dalszych rozważań - to pierwszy etap cyklu Kolba. Uświadamiamy sobie nową sytuację, a z dalszych rozważań (kolejne etapy cyklu Kolba) może "urodzić się " coś nowego, nowe skojarzenie i powiązanie z sobą tego co już wiemy, znanych nam już faktów, może nowy wiersz, nowy pomysł, wynalazek, nowa wiedza.

Przez ten etap przechodzimy także wtedy, gdy proces uczenia się zainicjowany zostanie w którejś, dalej omówionych sfer refleksji. Zawsze bowiem to co dla nas nowe konfrontujemy, a co najmniej interpretujemy poprzez to co już nam znane. Nową wiedzę nadbudowujemy na przedwiedzy czyli tym co już wiemy.

(O pojęciu przedwiedzy - przeczytaj we fragmencie o Lwie Wygotskim w artykule i w prezentacji - Konstruktywizm edukacyjny.) 

W sferze interakcji intrapersonalnej poprzez qualia (które określam jako wewnętrzne) jesteśmy świadomi swoich stanów mentalnych: myśli, odczuć, możemy aktywować qualia zinterioryzowane w schematach poznawczych związane np. z wcześniejszymi doświdczaniami zmysłowymi, myślami, przeżyciami emocjonalnymi itd. (por. tabela kategoryzacji qualiów, omówiona w mojej książce: Media, technologie informacyjne i sztuczna inteligencja we wspomaganiu procesów uczenia się. Ujęcie kognitywistyczne. Poznań, 2019, do nabycia w wersji cyfrowej na tej stronie - Zasoby / e-booki).

Sfera interakcji medialnej

Bardzo często uczymy się czytając książkę, oglądając film, słuchając radia czy wreszcie, co dziś najczęstsze wyszukując interesujące nas treści lub po prostu przeglądając Internet. Zachodzi wówczas interakcja z komunikatem medialnym. Czytanie książki lub oglądanie filmu, jeśli tylko zachodzi ze zrozumieniem, jest procesem aktywnej interpretacji tekstu. Film czy zasoby Interentu to także tzw. teksty kultury. Odczytujemy znaczenia zakodowane przez autora książki lub twórców filmu w warstwie semantycznej i syntaktycznej dzieła. Zapewne nieraz słyszałaś /eś np. o języku filmu.

Każda forma kominikatu medialnego ma chcarkterystyczny dla niej, swój własny język. Język naturalny, (jak również kazdej innej formy medialnej) jest kodem. Kodowanie znaczeń w języku naturalnym (np. w języku polskim) zachodzi poprzez dobór takich, a nie innych słów (warstwa semantyczna) oraz ułożenie ich w określone struktury zdaniowe i ich kolejność układającą się w akapity, lub fragmenty wypowiedzi - to warstwa syntaktyczna. Czytając książkę o trudniejszej dla czytelnika tematyce (np.  z filozofii), często musimy powtórzyć lekturę akapitu i dłużej zastanowić się nad tym co autor chciał nam przekazać. Interpretacja dowolnego tekstu (czyli w dowolnej formie medialnej), czyli odczytywanie znaczeń z kodu zachodzi poprzez konfronfrontowanie tego co czytamy z naszą wiedzą językową (warstwy języka komunikatu) i naszą wiedzą o świecie poprzez korzystanie z przedwiedzy, aby zrozumieć sens tekstu.

To właśnie proces interakcji medialnej. 

Czytanie, rozumiane tu jako świadome odczytywanie i interpretowanie znaczeń, może uruchamiać pierwszy etap refleksyjnego uczenia się, czyli cyklu Kolba. 

Do tej sfery zaliczę także np. słuchanie wykładu ponieważ komunikat w języku naturalnym także jest komunikatem medialnym. Odbiorcze wyłącznie słuchanie wykładu nie różni się niczym od słuchania radia lub odbioru wykładu poprzez telewizję lub na You Tube. Z wyjątkiem sytuacji, kiedy na "na żywo" zadajemy wykładowcy pytanie i otrzymujemy odpowiedź. Wchodzimy wówczas w interację interpersonalną i taką konwersację z nauczycielem interpretujemy jako zachodzącą w sferze interakcji społecznej, 

W tej sferze, w której inspiracją uruchamiającą proces uczenia się jest komunikat medialny, świadomość treści i formy komunikatu konstytuują qualia, które określam jako medialne. Jeśli oglądam fotografię psa, to nie doświadczam widoku, zapachu, dotyku, głosu żywego psa, a jedynie percepuję (widzę) fotografię psa. Mam świadomość, że widzę nie psa, ale fotografię psa. Widok fotografii może aktywować śledy pamięciowe w umyśle związane z prawdziwym, czyli żywym psem. Ale fotografia psa to nie jest pies!!! Często nieświadomie pokazujemy np. dziecku zdjęcie kotka i pytamy: a co to jest?. odpowiadając: to jest kotek! A to nie jest kotek, Kotek z fotografii nie zamiauczy, nie podrapie pazurkami. W edukacji takie sytuacje często niestety spotykamy w szkole.

Zobacz przykład fajki Magritte'a.     

Sfera interakcji społecznej

W sferze interakcji społecznej komunikujemy z drugim człowiekiem lub kilkoma osobami. W oczywisty sposób mamy tu do czynienia z interakcją interpersonalną, W rozmowie poczas, której dzielimy się wzajmnie swoją wiedzą dochodzi również do negocjowania rozumienia pojęć. Konfrontując z rozmówcą to jak ja, a jak On rozumiemy jakieś zagadnienie mamy możliwość uzgodnienia stanowisk. Tłumaczenie sobie wzajemnie swoich indywidualnych interpretacji prowadzić może do wypracowania rozumienia, co do którego oboje się zgodzimy.

Wiedza to bowiem nic innego jak zbiór indywidualnych uzasadnionych przekonań. Zaś zasadność przekonań sprowadza się do ich zgodności z przekonaniami większości naukowych autorytetów w danej dziedzinie wiedzy. 

Podczas interakcji społecznej "twarzą w twarz" odbieramy bezpośrednie qualia odnoszące się komunikatów w języku naturalnym, ale także te umożliwiające odczytywanie stanów emocjonalnych rozmówcy, interpretowanie wyrazu jego twarzy, "mowy ciała" oraz pozawerbalnych aspektów głosu, np. tego na ile On sam jest przekonany co do prawdziwości tego co mówi.

Sfera interakcji ze światem zewnętrzym

Interakcje ze światem zewnętrznym są wielozmysłowe. Poza obiektami i zjawiskami dostępnymi bezpośredniej obserwacji możemy także korzystać np. : lupy, mikroskopu, lornetki czy teleskopu. W realnym świecie możemy prowadzić nie tylko obserwacje, ale także przeprowadzać różnego rodzaju doświadczenia (gdy znamy wynik) lub eksperymenty (gdy nie wiemy jaki będzie wynik). Z obiektami zewnętrznego świata możemy wchodzić w bezpośrednie zmysłowe interakcje, choćby jedząc jabłko - poznajemy jego smak, zapach, twardość czy strukturę miązszu. Przecinają deskę sosnową a następnie dębową poznajemy poprzez zmysł propriocepcji to jakie są różnice w ich twardości i stukturzez słojów. Przygotowując rosół poznajemy anatomię poszczególnych częsci ciała kurczaka, a obierając włoszczyznę (poprzez nóż i/lub obierak) poznajemy różnice w strukturze marchewki, pietruszki i selera.

Czy uświadamiałaś/eś sobie, że przygotowując rosół zdobywasz wiedzę o świecie?

Oczywiście podczas wielozmysłowego poznawania świata uświadamiamy sobie cechy charakteryzujące jego obiekty i zachodzące zjawiska poprzez qualia bezpośrednie.

Pytania?

Jeśli cokolwiek pozostaje niezrozumiałe zadaj pytanie, opisz wątpliwość lub zadzwoń.

tel.: 505 377 726     e-mail: kontakt@terazrozumiem.pl

NOTA PRAWNA: Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 b) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych (z 4 lutego 1994 r, z późn. zmianami) zastrzegam, że wszystkie materiały zamieszczone na terazrozumiem.pl są objęte prawami autorskimi, a ich dalsze rozpowszechnianie bez mojej zgody jest zabronione