Jean Piaget              Jerome Bruner                Lew Wygotski

Konstruktywizm edukacyjny vs tradycyjne nauczanie

© dr inż. Mariusz Kąkolewicz

Tradycyjne nauczanie  vs Edukacja konstruktywistyczna

Tradycyjne nauczanie

• Wychodzi z założeń szkoły herbartowskiej
• Wzmocnione behawioryzmem, poglądami Watsona, Skinnera
• Nauczanie podające

Edukacja konstruktywistyczna

• Wychodzi z założeń szkoły dewayowskiej
• Oparty na poglądach Dewey’a, Piageta, Wygotskiego i Brunera
• Uczenie się: poszukujące, problemowe, przez działanie

Behawioryzm

• Z ang. behavior – zachowanie się
• Kierunek w psychologii, który rozwinął się w pierwszej połowie XX wieku, głównie w Ameryce
• Jego głównym twórcą był John B. Watson
• Zajmuje się badaniem zachowań człowieka i zwierząt
• Bada zależności jakie zachodzą pomiędzy uwarunkowaniami środowiskowymi a konkretnymi zachowaniami człowieka
• Zjawiska świadomości, „duszy”, psychiki pozostają poza zainteresowaniami badawczymi behawiorystów
• Zakłada, że psychologia potrafi opisać zachowanie człowieka w sposób mierzalny oraz że można wyjaśnić i kierować tym zachowaniem (lecz tylko poprzez manipulowanie środowiskiem zewnętrznym)
• Przyjmuje, że człowiek działa w myśl koncepcji:
• S – R (bodziec – reakcja = stimulation – reaction), gdzie:
  • środowisko jest układem aktywnym
  • człowiek zaś układem reaktywnym, którym nie kierują wewnętrzne motywy i dążenia
• Możliwe jest kontrolowanie i zmienianie zachowania człowieka poprzez konsekwentne wprowadzanie systemu nagród i kar
• Człowiek traktowany jest jako jak istota:
  • bierna, reaktywna, kierująca się w swoim działaniu  motywacją zewnętrzną

Nauczanie w behawioryzmie

• Uczenie się to przyswajanie nowego zachowania
• Uczenie się polega na powtarzaniu czyli dostarczaniu ze środowiska tych samych bodźców, pod wpływem których  kształtowane są pożądane zachowania
• Przeświadczenie, że wiedza „jest mierzalna” np. za pomocą testów
• Zasada „drill and practice”, także jako podstawa nauczania programowanego

Nauczanie programowane

• Jego twórcą jest przedstawiciel behawioryzmu Burrhus F. Skinner
• Podstawowym elementem jest program
• Program to ciąg odpowiednio uporządkowanych poleceń (zadań), które są przekazywane za  pośrednictwem podręcznika programowanego, maszyny dydaktycznej lub komputera i wykonywane przez uczącego się
• Uczeń prowadzony jest przez ciąg starannie zaplanowanych kroków dydaktycznych
• Materiał dzielony jest na mniejsze cząstki, nazywane ramkami, ich przyswojenie jest niezbędne, aby przystąpić do kolejnego zadania
• Uczeń podążając wyznaczonym torem, może także sam kontrolować własne postępy, sprawdzając poprawne odpowiedzi
• Istotną cechą jest, że programy muszą być przerobione przez wszystkich uczniów niezależnie od okoliczności, w całości, bez pominięcia nawet jednego elementu
• Współczesną formą nauczania programowanego są:
  • materiały stosowane w niektórych podręcznikach jako forma kontroli postępów ucznia
  • niektóre rozwiązania e-learningowe, np. praca z programem multimedialnym czy kurs kształcenia on-line w formie tradycyjnych ramek do zapamiętania

Nauczanie podające

• Polega przede wszystkim na udostępnianiu uczniom gotowych informacji przez nauczyciela lub w postaci komunikatów medialnych (za pomocą podręcznika, prasy, filmu)
• Głównym celem jest odpowiednia transmisja materiału
• Uczący – jego motywy i możliwości oraz metody pracy pozostają poza zainteresowaniem nauczyciela

________________________________________________________________________________

Konstruktywizm

• Jest fundamentalną teorią nowoczesnego kształcenia
• Rozwijany od lat 60-tych w opozycji do behawioryzmu
• Wyróżnia się dwa jego nurty:
  • Konstruktywizm poznawczy (J. Piaget) oparty na teorii schematów poznawczych
  • Konstruktywizm społeczny (L. Wygotski) jako uzupełnienie nurtu poznawczego w oparciu o społeczną teorię rozwoju

Założenia konstruktywizmu

• Wiedza jest indywidualnie konstruowana w kontekście społecznym
• Uczenie się jest ciągłym procesem konstruowania, interpretowania i modyfikowania osobistych reprezentacji rzeczywistości
• Uczenie się nowych elementów zachodzi w odwołaniu do wiedzy uprzedniej i dotychczasowych doświadczeń

Podstawy konstruktywizmu

• Odwołują się do trzech nazwisk: J. Piageta, L. Wygotskiego, J. Brunera
• Ich teorie powstały ponad pół wieku temu, ale ulegały modyfikacjom i uzupełnianiu
• Obecnie stanowią najważniejsze założenia współczesnej pedagogiki i psychologii kształcenia

Jean Piaget (1896-1980)

• Z wykształcenia biolog
• Profesor Uniwersytetu w Genewie - psycholog
• Twórca koncepcji rozwoju poznawczego człowieka

Fazy rozwoju poznawczego wg Piageta  (okresy rozwojowe są obecnie indywidualizowane)

• 1 faza – [12-18 m-ca życia] - SENSOMOTORYCZNA
  • dzieci uczą się przez głównie poprzez zmysły
• 2 faza – [18 m-c do 7 roku życia] - PRZEDOPERACYJNA
  • dzieci starają się uaktywnić swoją wyobraźnię; mają bardzo egocentryczne spojrzenie na świat, co oznacza niemożność zrozumienia punktu widzenia innych ludzi

• 3 faza – [7-11 lat] - FAZA OPERACJI KONKRETNYCH
  • stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, pomaga dziecku pojąć związki przyczynowo skutkowe; dzieci mają problem z pojęciami abstrakcyjnymi.
• 4 faza – [od 12 roku życia] - FAZA OPERACJI FORMALNYCH
  • dzieci zaczynają myśleć abstrakcyjnie, co pozwala przekroczyć granicę czasu i przestrzeni

Poglądy Jeana Piageta

• Rozwój intelektualny, podobnie jak i rozwój biologiczny jest funkcją czasu
• Rozwój następuje w wyniku interakcji między jednostką a środowiskiem
• Czynności intelektualne polegają na organizowaniu środowiska i adaptacji do niego
• Pojęcia kluczowe: schemat, asymilacja, akomodacja i równoważenie

Schemat poznawczy

• to podstawowy element wiedzy o świecie,
• to organizacja uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, obiektów lub osób

Dzięki schematom jednostka:

• przetwarza
• różnicuje
• klasyfikuje docierające do niej bodźce

Schemat to pojęcia lub kategorie pojęć

• Schematy zmieniają się wraz z rozwojem umysłowym i odzwierciedlają aktualny poziom wiedzy i rozumienia świata przez człowieka

Schemat poznawczy

• Człowiek poznając otaczającą go rzeczywistość tworzy w swoim umyśle schematy – organizuje je w struktury, które pomagają mu uporządkować napływające z zewnątrz informacje
• Wraz z rozwojem człowieka schematów przybywa, a te już istniejące ewoluują, rozszerzają się, uściślają, by ułatwiać rozumienie informacji pochodzących ze środowiska

Proces adaptacji

• Proces poznawania jest efektem adaptacyjnej interakcji pomiędzy tym, co już jest w umyśle, a tym, co napływa z zewnątrz, ze środowiska
• Proces adaptacji dokonuje się za pośrednictwem procesów:
• asymilacji
• akomodacji

Asymilacja

• Jest procesem poznawczym, dzięki któremu nowe treści są włączane do istniejących schematów lub wzorów zachowań
• To próba przyporządkowania napływających informacji do wcześniej utworzonych w umyśle kategorii
• Proces ten nie wpływa na zmianę samego schematu, ale może powodować jego rozbudowę, co przyczynia się do rozwoju
• Jednostka może zasymilować tylko bodźce znaczące dla niej, tzn. takie, które w jakikolwiek sposób łączą się z uprzednim jej doświadczeniem, w przeciwnym razie nie będą one miały dla niej żadnego znaczenia i w konsekwencji nie dojdzie do procesu ich poznania

Akomodacja

• Polega na:
  • dostosowywaniu się już istniejących struktur wiedzy do asymilowanej nowej informacji
  • lub tworzeniu nowego schematu
• W wyniku tego procesu struktura wiedzy jednostki (uczącego się) ulega modyfikacji

Równoważenie

• Procesy asymilacji i akomodacji prowadzą do rozwoju struktur poznawczych jednostki
• Muszą jednak przebiegać we wzajemnej równowadze
• Nadmierna ilość asymilacji prowadziłaby do tworzenia się nadto rozbudowanych kategorii
• Przewaga akomodacji spowodowałaby utworzenie  się zbyt wielu szczegółowych, mało uniwersalnych schematów
• Równoważenie jest więc procesem regulującym przebieg rozbudowywania struktur poznawczych w umyśle+

Podsumowanie

• Wiedza jest konstruowana przez człowieka przez całe życie
• Proces ten następuje wtedy, gdy człowiek podejmuje fizyczne lub umysłowe działania na obiektach
• Struktury wiedzy ulegają zmianom w miarę, jak następuje ich akomodacja do nowych informacji
• Mechanizmem zmiany jest przeżywany przez jednostkę konflikt pomiędzy posiadaną wiedzą o świecie a docierającymi do niej nowymi informacjami
• Rozwój jednostki zależy od jej własnej aktywności w odkrywaniu otaczającego świata, a powstające w umyśle struktury nie są wiernymi reprezentacjami świata, ale konstruktami powstającymi także pod wpływem dotychczasowych doświadczeń i „z czasem coraz bardziej przybliżają się swoją postacią do rzeczywistości” (Piaget, 1981)
• Uczący się musi dochodzić do swojej wiedzy na drodze aktywnej eksploracji swojego otoczenia
• Musi stawać w sytuacji konfliktu poznawczego, ustanawiać równowagę na nowo
• Poprzez aktywną asymilację i akomodację może realizować własne zainteresowania, które stanowić mogą silę napędową jego zaangażowania i aktywności

Lew Wygotski (1896-1934)

• Rosyjski psycholog i pedagog
• „Mozart psychologii”
• Jego prace do końca lat pięćdziesiątych nie były rozpowszechniane
• Twórca społeczno-genetycznej teorii rozwoju człowieka

Poglądy L. Wygotskiego

• Edukacja jest efektem życia społecznego, a dzielenie się społecznym zachowaniem stanowi źródło uczenia się
• Uczenie się zachodzi w wyniku interakcji społecznych, które są determinantą rozwoju poznawczego
• Szczególnym narzędziem wykorzystywanym w tym procesie jest język, który traktowany jest nie tylko jako medium, ale instrument myślenia i rozumowania

Strefa najbliższego rozwoju

• Centralnym pojęciem w teorii Wygotskiego jest pojęcie strefy najbliższego rozwoju

• Jest to strefa, w której ma miejsce aktywność prowadząca do możliwych i oczekiwanych zmian w rozwoju uczącego się
• Jest różnicą między poziomem wykonania zadania samodzielnie a poziomem wykonania zadania wykraczającego poza aktualne możliwości jednostki
• Sfera najbliższego rozwoju to przestrzeń, w której uczący się wykonuje zadanie przy wsparciu innych osób (nauczyciela) lub współuczących się o wyższych kompetencjach (lub autora komunikatu medialnego, np. książki)
• Jest mapą gotowości uczącego się  ograniczoną z jednej strony aktualnym poziomem kompetencji, z drugiej poziomem kompetencji, które uczący się może osiągnąć w sprzyjających warunkach
• Nauczanie powinno być nakierowane na strefę najbliższego, a nie aktualnego rozwoju (przedwiedza)
• Czynniki społeczne odgrywają w rozwoju dziecka fundamentalne znaczenie

Jerome Bruner  (1915 – 2016)

• Psycholog amerykański
• Kontynuator myśli Piageta i Wygotskiego
• Kładzie nacisk na własną aktywność jednostki w procesie poznania

Poglądy J. Brunera

• Uczenie się to proces aktywny
• Uczenie się to proces społeczny
• Uczniowie samodzielnie konstruują nowe idee i pojęcia, korzystając przy tym z wiedzy uprzedniej, selekcjonują informacje, tworzą hipotezy, weryfikują je, a następnie „włączają” nowe doświadczenia do istniejących już konstruktów poznawczych
• Nauczyciel zachęca ucznia i angażuje się w proces poznawczy
• Efekty procesu uczenia się zależą od:
  • Predyspozycji ucznia, w tym jego aktualnych kompetencji
  • Sposobu strukturyzowania materiału przez nauczyciela i dopasowania do możliwości ucznia
  • Sposobu organizowania zajęć, odpowiadających cechom indywidualnym uczniów
  • Natury i tempa udzielania informacji zwrotnych oraz systemu wzmocnień  stosowanych przez nauczyciela

Założenia konstruktywizmu

• Wiedza jest wynikiem osobistego procesu nadawania znaczeń
• Wiedza to suma
• tworzonych przez lata „piagetowskich” schematów
• asymilacji nowych informacji
• akomodacji istniejących struktur
• Nasza wiedza to nasz osobisty dorobek będący wynikiem wykraczania poza strefę aktualnego rozwoju (przedwiedzę) na obszar strefy najbliższego rozwoju
• Środowisko czynnikiem wspierania uczenia się
• Język jako narzędzie komunikacji jest instrumentem nadawania (i negocjowania) znaczeń
• Wiedza nie istnieje „poza nami” i nie czeka aby być odkrytą
• Wiedza jest czasowo i rozwojowo zdeterminowana, wewnętrznie konstruowana, kulturowo i społecznie uwarunkowana, subiektywna
• Wiedza jest konstrukcją zbudowaną przez podmiot poznający; jest ona także konstruowana społecznie
• Wiedza to nie tylko wiadomości, wiedza to także zdolność wykorzystywania informacji w racjonalny sposób; wiedza wreszcie to także uczucia i interpretacje; wiedza to nieustanna interpretacja znaczenia zdarzeń i zjawisk

Konstruktywizm w edukacji

• Aktywność uczącego się w procesie zdobywania wiedzy

• Nacisk na bogactwo doświadczeń w procesie edukacyjnym
• Zadaniem nauczyciela - mentora jest pomóc uczącemu się w odkrywaniu, interpretowaniu i samodzielnym konstruowaniu jego własnej wiedzy

Więcej na:   https://terazrozumiem.pl

Ostatnie artykuły:

Mariusz Kąkolewicz

mentor i założyciel: TERAZ ROZUMIEM - wspieranie edukacji

Zapraszam do podzielenia się uwagami do artykułu. Napisz także jeśli masz pytania lub coś trzeba dopowiedzieć albo wyjaśnić. Skorzystaj z linku poniżej.

tel.: 505 377 726     e-mail: kontakt@terazrozumiem.pl

NOTA PRAWNA: Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 b) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych (z 4 lutego 1994 r, z późn. zmianami) zastrzegam, że wszystkie materiały zamieszczone na terazrozumiem.pl są objęte prawami autorskimi, a ich dalsze rozpowszechnianie bez mojej zgody jest zabronione