Uczyć się czy być nauczanym - oto jest pytanie!!!

Podstawy dydaktyki     © dr inż. Mariusz Kąkolewicz

Przedmiot dydaktyki ogólnej

• Słowo dydaktyka – didaskein – termin pochodzenia greckiego
• Termin oznacza nauczać, wyjaśniać, udowadniać, a także uczyć się
• Dydaktyka jest jedną z podstawowych nauk pedagogicznych, jej przedmiot stanowi nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od miejsca
• Przedmiotem dydaktyki jest proces kształcenia rozumiany jako proces nauczania i uczenia się

System kształcenia

• System kształcenia tworzony jest przez takie elementy układu jak:
  • Uczniowie
  • Nauczyciele
  • Środowisko uczenia się
  • Cele, metody, treści kształcenia

Systemy dydaktyczne

• System dydaktyczny to zespół zgodnych wewnętrznie założeń, twierdzeń, opartych na jednolitym układzie celów, treści i zasad dydaktycznych, dotyczących sposobów i organizacji pracy uczniów i nauczycieli

Twórcy wybranych systemów dydaktycznych

• Jan Amos Komeński (1592-1670)
• Jan Jakub Rousseau (1712-1778)
• Jan Henryk Pestalozzi (1746-1826)
• Jan Fryderyk Herbart (1776-1841)
• John Dewey (1859-1952)

Jan Amos Komeński (1592-1670)

• Didactica magna przedstawiająca „uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego”
• Jego założeniem było objęcie edukacją wszystkich ludzi bez względu na stan i majątek
• Rozwinął, udoskonalił i uzasadnił system klasowo-lekcyjny nauki szkolnej, opracował programy nauczania
• Złota reguła dotyczy poznawania polisensorycznego

„Niech to złotą będzie zasadą dla uczących, ażeby co tylko mogą, udostępniali zmysłom, a więc rzeczy widziane wzrokowi, słyszalne słuchowi, zapachy węchowi, rzeczy smak mające smakowi, namacalne dotykowi, a jeśli coś jest uchwytne dla kilku zmysłów, należy je kilku zmysłom na raz udostępnić”

Jan Jakub Rousseau (1712-1778)

• Walczył o prawo dziecka do aktywności i swobodnego rozwoju
• Poddawał krytyce szkołę werbalnego nauczania, domagając się edukacji odpowiadającej potrzebom i zainteresowaniom rozwijającego się dziecka
• Emil czyli o wychowaniu to dzieło, w którym wyłożył swoje poglądy na temat swobodnego wychowania dziecka
• Jego poglądy odbiły się echem w koncepcjach nowego wychowania, w Szkole Eksperymentalnej J. Deweya, C. Freienta czy A. Neilla

Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827)

• Zmierzał do oparcia całego nauczania na psychologii dziecka, dostosowując poziom edukacji do aktualnego rozwoju umysłowego człowieka
• Celem nauczania jest pobudzanie i rozwijanie własnej działalności umysłowej dzieci, kierowanie obserwowaniem przez dzieci otaczających je zjawisk, także ich uogólnianiem i nazywaniem
• Podstawą procesu kształcenia jest umiejętność spostrzegania rzeczywistości, następnie liczenie, mierzenie i nazywanie,  a nie edukacja książkowa czy oparta na słowie nauczyciela
• Nacisk na rolę działania w procesie nauki szkolnej

Jan Fryderyk Herbart (1776-1841)

• Celem edukacji jest ukształtowanie moralnego charakteru, a środki do tego prowadzące to kierowanie dziećmi, karność i nauczanie wychowujące
• System ten odpowiadał potrzebom umacniania władzy monarchistycznej w Prusach, co spotykało się z uznaniem szlachty i bogatego mieszczaństwa, bowiem gwarantowało zachowanie i utrwalenie przywilejów tych klas społecznych
• Jedno z założeń Herbarta mówi, że „pierwszym środkiem wszelkiego wychowania jest groźba”
• Twórca teorii nauczania wychowującego (teorii stopni formalnych):
  • Jasność – tłumaczenie uczniowi kolejnych partii materiału
  • Kojarzenie – czynność wiązania materiału nowego ze starym, opierająca się głównie na mechanicznym powtarzaniu lub pogadance
  • System – wymaga wykładu, polegającego na uwydatnieniu najważniejszych myśli, a przez to uporządkowanie przyswojonych wiadomości
  • Metoda – znajduje zastosowanie w wykonywaniu prac i zadań, gdzie uczeń ma wykazać, że należycie opanował określone treści
• Nazwisko Herbarta kojarzone jest współcześnie z nurtem dydaktyki „tradycyjnej” szkoły

John Dewey (1859-1952)

• Głosił postulat, aby szkoła była „przystosowana do życia społecznego”, podobnie jak Komeński czy Pestalozzi, swoje poglądy wiązał z praktyką szkolną (learning by doing), co znalazło wyraz w Laboratory School
• Krytykował podejście Herbarta, w którego systemie „myślenie jest incydentem w procesie zdobywania wiadomości, podczas gdy właśnie zdobywanie wiadomości jest incydentem w procesie myślenia”
• Swoje poglądy na temat edukacji zawarł głównie w pozycjach „Jak myślimy” i „Moje pedagogiczne credo”
• Uważał, że dziecko poznaje nowe wiadomości nie dla nich samych, lecz dla działania, którym jest bezpośrednio zainteresowane;  w ten sposób połączył poznanie z działaniem
• Poznawanie i działanie należy łączyć z naturalnymi sytuacjami problemowymi, w których znajduje się dziecko, ponieważ wówczas widzi ono związek z rzeczywistością
• Szczególnie należy brać pod uwagę zainteresowania dziecka i na nich bazować
• Język jest narzędziem myślenia, ale także narzędziem społecznym, umożliwiającym współudział w wyobrażeniach  i uczuciach innych ludzi
• Twórca pięciu stopni formalnych uczenia się:
  1. Odczucie trudności
  2. Wykrycie jej i określenie
  3. Nasuwanie się możliwego rozwiązania
  4. Wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania
  5. Dalsze obserwacje i eksperymenty, prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy, formułowanie wniosków

• • Stopnie formalne (etapy) punktem wyjścia do budowania lekcji (por. z cyklem Kolba)

Herbartyzm

• System pedagogiczny opierający się na określonych i stałych stopniach w procesie nauczania: przygotowaniu, przedstawieniu materiału, powiązaniu z wiedzą już posiadaną, usystematyzowaniu jej oraz wykorzystaniu
• Wzmocniony w latach 50-60 tych XX wieku przez twórców behawioryzmu i autorów m.in. koncepcji nauczania programowanego
• Kontynuowany po dziś dzień we współczesnych szkołach, określany jako model tradycyjny

Progresywizm

• Prąd pedagogiczny - eksperymentalizm, nowe wychowanie zapoczątkowane przez J. Deweya
• Nacisk na konieczność dostosowania oddziaływań wychowawczych do rozwoju psychicznego dziecka i jego indywidualnych zainteresowań
• Swobodny rozwój jednostki i wyzwolenie inicjatywy ucznia w procesie kształcenia
• Do przedstawicieli progresywizmu pedagogicznego zalicza się ponadto W. Kilpatricka, C. Freineta czy M. Montessori i wielu innych twórców szkół alternatywnych

Kontynuacja założeń nurtu w pracach takich uczonych jak J. Piaget, L. Wygotski, J. Bruner i takich koncepcjach pedagogicznych jak m.in. konstruktywizm edukacyjny

Szkoła herbartowska - herbartyzm

• W procesie kształcenia kluczowe znaczenie pełni: rola i czynności nauczyciela
• Podający tok nauczania wg stopni formalnych herbartystów,
• Narzucenie treści, formy, organizacji i metod pracy uczniom
• Poznanie pośrednie, typ nauki książkowej, wspomaganej mediami pokazowymi

Szkoła dewey’owska - progresywizm

• Uczeń w centrum procesu kształcenia, aktywność poznawcza podstawą uczenia się
• Tok poszukujący, nauczanie problemowe, uwzględnianie zainteresowań, potrzeb i zdolności uczniów
• Poznawanie bezpośrednie, rola doświadczenia i praktyki, kontakt z otaczającą dziecko rzeczywistością

Literatura

Kwieciński Z., Śliwierski B. (red.) Pedagogika, t.1 i 2

Kubiczek B., Metody aktywizujące. Jak nauczyć uczniów uczenia się?

Mietzel G., Psychologia kształcenia

Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej

Rau K., Ziętkiewicz E., Jak aktywizować uczniów

Kąkolewicz M., Uczenie się jako konstruowanie wiedzy, Qualia, świadomość i technologie informacyjne,

Więcej na: https:\\terazrozumiem.pl

Ostatnie teksty:

Mariusz Kąkolewicz

e-mentor i założyciel: TERAZ ROZUMIEM

- wspieranie edukacji domowej i pozaszkolnej.

Zapraszam do podzielenia się uwagami do artykułu.

Napisz także jeśli masz pytania lub coś trzeba wyjaśnić.

Skorzystaj z linku poniżej.

tel.: 505 377 726     e-mail: kontakt@terazrozumiem.pl

NOTA PRAWNA: Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 b) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych (z 4 lutego 1994 r, z późn. zmianami) zastrzegam, że wszystkie materiały zamieszczone na terazrozumiem.pl są objęte prawami autorskimi, a ich dalsze rozpowszechnianie bez mojej zgody jest zabronione