Podstawowe założenia pedagogiki © dr inż. Mariusz Kąkolewicz
Termin pedagogika pochodzi od grackich wyrazów: pais – chłopiec i ago – prowadzę.
Wyrazem paidagogos w starożytnej Grecji określano człowieka, pod którego opieką pozostawał chłopiec w drodze do szkoły, w szkole i w drodze powrotnej do domu.
Z czasem słowem pedagog zaczęto nazywać osoby pełniące jakieś funkcje edukacyjne.
Współcześnie pedagogami określa się osoby zajmujące się pedagogiką jako dyscypliną naukową i szeroko pojętą edukacją.
Pedagogika
Pierwotnie pedagogika zajmowała się odpowiedzią na pytanie kim jest człowiek w świecie, w którym on żyje „tu i teraz” – podstawowym przesłaniem pedagogiki było dostosowanie człowieka do świata aktualnie istniejącego.
Później pojawiły się pytania typu: kim ma być człowiek w perspektywie odległej i związku z tym do jakich wartości należy go wdrażać w prospektywnym programie rozwoju.
Pod wpływem optymistycznych założeń różnych nurtów filozoficznych zaczęto stawiać pytania typu: kim staje się człowiek pod wpływem działania oraz jakie działania i w jakich warunkach ma on podejmować, aby skutecznie realizować założone cele.
Pedagogika
W rzeczywistości edukacyjnej człowiek przebywa równocześnie w:
- sferze faktów „tu i teraz”;
- sferze działania;
- sferze wartości
Pedagogika
Pedagogika zajmuje się więc równocześnie zarówno empirycznym wyjaśnianiem, interpretacją i prakseologiczną skutecznością dokonywanych zmian w jednostce jako indywidualności ludzkiej, w perspektywie całożyciowej edukacji, z punktu widzenia źródeł i warunków ich zaistnienia oraz wartości nadających im sens.
Edukacja jako obszar pedagogiki
- Edukacja – kształcenie i wychowanie
- Kształcenie – nauczanie i uczenie się
- Wychowanie – kształtowanie postaw / nabywanie wartości
- Nauczanie w dosłownym rozumieniu nie jest możliwe, nie można nikogo niczego nauczyć. Wolna wola sprawia, że możliwe jest jedynie uczenia się
- Nie można nikomu narzucić wartości wbrew jego woli.
- Przyjmowanie wartości – to więc także uczenie się
Źródła celów wychowania
- Naturalne człowieka – rolą wychowawców było usunięcie barier hamujących swobodny rozwój
- Wartości przedczasowe - zawarte w kulturze, cele wychowania o charakterze ponadczasowym
- Wartości społeczne – wychowanie jest zakorzenione w środowisku społecznym
- Wizja przyszłego świata zawarta w ideologii – wskazuje obszary możliwych działań wychowawców, treść działań, wizję szczęśliwej przyszłości
- Wartości religijne - według nich cele wychowania zostały zawarte np. w dekalogu
Pedagogika i antypedagogika
- Pedagogika – ujęcie tradycyjne wywodzące się z „przebrzmiałych” koncepcji pedagogiki herbartowskiej i behawiorystycznej
- Antypedagogika – rozwinęła się w wyniku krytycznej analizy słabości i niepowodzeń pedagogiki „tradycyjnej”, bazuje na koncepcjach pedagogiki humanistycznej i konstruktywizmie
Założenia pedagogiki i antypedagogiki
| Pedagogika |
Antypedagogika |
- Wychowanie jako urabianie wg wzorca, kierowanie lub stymulowanie rozwojem
|
- Wspieranie, wspomaganie rozwoju (,,z drugiej strony wychowania")
|
- Wychowanie ma charakter głównie intencjonalnie
|
- Negacja intencjonalnego wychowania. Wychowanie ma charakter nieintencjonalny
|
- Dziecko traktowane jest jako byt niepełnowartościowy, dozwolona jest więc presja dla dobra wychowanka
|
- Dziecko traktowane jest jako byt pełnowartościowy, niedozwolona jest więc presja na wychowanka
|
- Człowiek od urodzenia jest jednostką ambiwalentną i zdecentrowaną. Konieczne jest więc wychowanie, które ma scalić wewnętrznie zdecentrowaną strukturę jednostki
|
- Człowiek od urodzenia jest jednostką wewnętrznie scaloną. Wychowanie nie polega więc na wewnętrznym scalaniu jednostki, gdyż jednostka taką się już rodzi
|
- Człowiek nie jest jednostką wolną i niepowtarzalną, ma się dopiero taką stać w spotkaniu z drugim człowiekiem. Wychowanie jest takim właśnie spotkaniem z drugim człowiekiem i jego ślady zapisywane są w pamięci
|
- Człowiek jest jednostką wolną, niepowtarzalną, nie podlega więc w sferze duchowej kontroli społecznej. Spotkanie z drugim człowiekiem nie jest mu potrzebne dla potwierdzenia swojej wolności i tożsamości. Wychowanie nie ma zapisywać, „śladów wolności", lecz zachowywać istniejącą już od urodzenia wolność
|
- Wychowanie ma na celu intencję dokonania jakiejś zmiany w jednostce. Zmiana ta dokonuje się w niej w spotkaniu z innymi ludźmi. Tworzą one razem strony dialogu edukacyjnego
|
- Wychowanie bez intencji przygotowuje do spotkania z ludźmi w sposób otwarty i wolny, bez jakiejkolwiek próby dokonywania zmian w jednostce
|
- Wychowanie jest tu wychowaniem do wolności, czyli do czegoś, co trzeba dopiero tworzyć
|
- Wychowanie jest tu wychowaniem w wolności, czyli w zachowaniu tego co jest
|
- Naturalna ciekawość człowieka musi być ukierunkowana w taki sposób, aby odpowiadała pewnym, uznanym społecznie (intersubiektywnie) normom i odkrytym prawidłowościom rozwoju. Wychowanie ma więc modyfikować i ukierunkowywać naturalną ciekawość człowieka
|
- Człowiek jest z natury ciekawy, uczy się z radością i satysfakcją przez całe życie. Ta jego naturalna, wewnętrzna skłonność wymaga jedynie wsparcia. Wychowanie ma więc wspierać tę naturalną skłonność człowieka
|
- Wychowanie dopuszcza pewne formy, zwłaszcza psychicznej i społecznej presji i przemocy. Jedną z takich form przemocy jest przymus organizacyjny i programowy we współczesnej szkole
|
- Wychowanie ma odbywać się bez jakichkolwiek form psychicznej i fizycznej presji i przemocy. Niedopuszczalny jest więc przymus, wymagania programowe i stopnie szkolne
|
- Człowiek ma dopiero stać się odpowiedzialny za siebie samego. Ma dopiero stać się w pełni doskonałym i samodzielnym bytem
|
- Człowiek od urodzenia jest w 100% odpowiedzialny za siebie samego. Jest w pełni doskonałym i samodzielnym bytem
|
- Wychowanie jest przygotowaniem do samodzielności i doskonałości
|
- Wychowanie jest wychowaniem w samodzielności i doskonałości
|
- Naturalna ciekawość człowieka musi być ukierunkowana w taki sposób, aby odpowiadała pewnym, uznanym społecznie (intersubiektywnie) normom i odkrytym prawidłowościom rozwoju. Wychowanie ma więc modyfikować i ukierunkowywać naturalną ciekawość człowieka
|
- Człowiek jest z natury ciekawy, uczy się z radością i satysfakcją przez całe życie. Ta jego naturalna, wewnętrzna skłonność wymaga jedynie wsparcia. Wychowanie ma więc wspierać tę naturalną skłonność człowieka
|
- Wychowanie dopuszcza pewne formy, zwłaszcza psychicznej i społecznej presji i przemocy. Jedną z takich form przemocy jest przymus organizacyjny i programowy we współczesnej szkole
|
- Wychowanie ma odbywać się bez jakichkolwiek form psychicznej i fizycznej presji i przemocy. Niedopuszczalny jest więc przymus, wymagania programowe i stopnie szkolne
|
Założenia pedagogiki ukształtowanej na czterech koncepcjach psychologicznych człowieka
| Behawiorystycznej |
Psychodynamicznej |
Humanistycznej |
Poznawczej |
- Człowiek jest istotą reaktywną, sterowaną przez środowisko zewnętrzne
|
- Zachowaniem człowieka kierują wewnętrzne siły zwane popędami
|
- Rozwój człowieka ukierunkowany jest przez czynniki wewnętrzne
|
- Człowiek jest układem aktywnym przetwarzającym informacje. Pochodzą one ze środowiska zewnętrznego i struktur poznawczych zakodowanych w pamięci
|
- Podstawą kierowania rozwojem jest znajomość związków między bodźcami a reakcjami
|
- Popędy są z reguły nieuświadomione i często występują między nimi konflikty
|
- Podstawowe siły decydujące o rozwoju człowieka tkwią w nim samym
|
- Podstawowe znaczenie posiada umiejętność przewidywania i antycypacji przyszłości. Umożliwia to formułowanie skutecznych programów działania
|
- Aktywność wychowanka jest wynikiem uczenia się pojętego jako warunkowanie. Edukacja polega na bezpośrednim (reaktywnym) kierowaniu czynnościami ucznia
|
- U podstaw zachowania i wszelkiej kreacji rozwoju jednostki znajdują się procesy konfliktowe
|
- Niezakłócony rozwój człowieka zapewnia wrodzona wewnętrzna siła zwana przez C.R. Rogersa tendencją do aktualizacji
|
|
- Edukacja polega na bezpośrednim (reaktywnym) kierowaniu czynnościami ucznia
|
- Aktywność wychowanka jest wynikiem dążenia do zapewnienia równowagi między popędami a ograniczeniami środowiska kulturowego
|
- Aktywność wychowanka jest wynikiem zapewnienia warunków do samourzeczywistniania się (samorealizacji)
-
|
- Aktywność wychowanka jest wynikiem celowego i świadomego zachowania się w sytuacji zadaniowe
|
- Podlega ona prawom uczenia się: efekty powtórzeń (ćwiczeń) i gotowości
|
- Edukacja polega na psychoterapii, czyli rozładowywaniu napięć (konfliktów) między popędami a ograniczeniami (normami) środowiska
|
- Warunki te to: akceptacja jednostki, brak oceny zewnętrznej, rozumienie empatyczne i psychologiczna wolność
|
|
- Teoretyczną podstawę edukacji szkolnej stanowi ciąg sytuacji określonych jako tzw. reaktywne zachowanie ucznia
|
- Szkołę można przyrównać do ,,kliniki kształcenia" (R.Massa)
|
- Edukacja polega na przejawianiu aktywności twórczej z motywów wewnętrznych przy pozytywnym zaangażowaniu emocjonalnym
|
- Kierowane jest ono potrzebami, czyli wewnętrznymi racjami działania. Ma ono charakter potrzebo-redukcyjny
|
- Reakcje ucznia są tu funkcją bodźców zewnętrznych i osoby działającej
|
|
|
|
