Korepetycje z i-Mentorem. Edukacja domowa

Wiedza

Wiedza wg trzech zachodnich ideologii wychowania:

„romantycznej” (Rousseau)
transmisji kulturowej (Herbart)
progresywizmu (Dewey)

W ideologii „romantycznej”

za punkt wyjścia i najważniejszy aspekt rozwoju przyjmuje się to, co pochodzi od samego dziecka,
wiedzą jest to, co stanowi bezpośrednie, wewnętrzne doświadczenie jednostki
takie podejście ma swoje podstawy filozoficzne w egzystencjalizmie i fenomenologii,
przesłanki teoretyczne i badawcze takiej pedagogiki osadzone są w paradygmatach pajdocentryzmu,

W ideologii transmisji kulturowej

ma ona swój początek w pracach Herbarta, a później w scjentyzmie i behawioryzmie.
wiedzą jest to, co obiektywne, sprawdzone, uznane, powtarzalne
Wywodzi się z filozofii scjentyzmu i neopozytywizmu,
paradygmaty takiej pedagogiki to różne wersje didaskalocentryzmu, zgodnie z którym „społeczeństwo tworzy trwałe struktury praktyki edukacyjnej, w ramach których odbywa się transmisja uznanego za obiektywny dorobku kultury”.
na tej ideologii bazuje praktycznie cała zinstytucjonalizowana edukacja szkolna

W ideologii progresywnej

nacisk na wychowanie podtrzymujące „naturalne interakcje dziecka z rozwijającym się społeczeństwem lub środowiskiem”
wiedzą jest to, co pozwala równoważyć relacje między jednostką a światem, czyli posiadane kompetencje poznawcze i instrumentalne
epistemologicznych podstaw dostarcza funkcjonalizm Piageta oraz pragmatyzm Deweya
„nauczyciel nie po to jest w szkole, aby narzucić dziecku pewną ilość wyobrażeń albo wpoić pewną ilość nawyków (…). Naczelną zasadą koncentracji nauczania powinno być oparcie go na rozwoju sił dziecka”

Popper analizując pojęcie wiedzy wyróżnia trzy światy

świat 1 – fizyczny (materia, energia, pola, siły, ciało, mózg), można utożsamiać go z otaczającą podmiot rzeczywistością;
świat 2 – świat doświadczeń świadomościowych i procesów myślenia, utożsamiany z wiedzą i świadomością podmiotu;
świat 3 – autonomiczny świat wytworów świadomości: logicznych treści książek, bibliotek, pamięci komputerowych itp., który, używając języka technologii informacyjnych, można określić jako świat komunikatów medialnych.

Zgodnie z tym podejściem człowiek ma możliwość przekształcania swojego środowiska materialnego – przedmiotów fizycznych (świat 1) – przy wykorzystaniu wiedzy ludzkości, w zależności od treści myślenia (idee, koncepcje, teorie – świat 3, wiedza obiektywna), dzięki zdolności do ich poznawania i rozumienia, tj. poprzez stany umysłowe (świat 2, wiedza subiektywna – podmiotowa).

Wiedza wg Cz. Nosala

„terminem wiedza określa wewnętrzne, znakowo-symboliczne struktury, za pośrednictwem których podmiot odzwierciedla, a następnie odwzorowuje świat zewnętrzny (prawidłowości poznawane w obrębie obiektów, relacji i procesów) w swoim mózgu”

Wiedza wg E. von Glasersfelda

wiedza to: „Struktury pojęciowe, które konstytuują znaczenia lub wiedzę, są konstruktami, które każdy sam buduje dla siebie”

Przedwiedza to:

pewien zasób wiedzy oraz zdolności (np. intelektualnych) i umiejętności niezbędnych do opanowania, zrozumienia i interioryzacji określonych nowych zagadnień lub opanowania nowych umiejętności;
swego rodzaju wejściowy zasób wiedzy, „z której i na której” podmiot konstruuje nową wiedzę, podlega więc ona uzupełnianiu i modyfikowaniu w wyniku procesów uczenia się. „Ludzie uczą się, używając tego, co wiedzą, do konstruowania nowego zrozumienia (…) wszystko, czego się uczymy, obejmuje transfer wcześniejszego doświadczenia”
jest tym, co musimy wiedzieć, żeby mieć co uzupełniać i modyfikować
całkowity zasób osobistych reprezentacji i przekonań podmiotu, umiejętności i zdolności wnoszonych przez podmiot do nowej sytuacji uczenia się
ogólny kontekst wiedzy podmiotu, który możemy rozumieć jako swego rodzaju szansę na budowanie pełniejszego i bardziej spójnego obrazu świata, który pozwala dostrzegać szerszy kontekst, budować skojarzenia i relacje z innymi zagadnieniami, włączać i ujmować nowe treści w rozbudowywane struktury wiedzy.

Bariery związane z przedwiedzą

rezygnacja z „dobrego samopoczucia” i przyznanie się przed samym sobą, że to, co wiemy, może odbiegać od adekwatnego (naukowego) obrazu świata
przezwyciężenie przekonania, że nie warto uczyć się drugi raz tego, co już się wie.

Poszerzanie wiedzy nie dokonuje się bowiem tylko poprzez dodawanie nowej wiedzy do wcześniej ukształtowanej, „dokonuje się raczej poprzez modyfikowanie już istniejących zapisów, to, co już wiemy (lub raczej sądzimy, że wiemy), bywa największą przeszkodą w zaakceptowaniu i przyswojeniu sobie czegoś nowego. Zapominanie jest warunkiem uczenia się”

Schemat poznawczy, schemat pojęciowy

Pojęcie to wg R. Jackendoffa

„reprezentacja umysłowa, która może służyć jako znaczenie wyrażenia językowego, (…) o nauczeniu się pojęcia leksykalnego powinno się zatem myśleć jako o skonstruowaniu złożonego wyrażenia zgodnie z gramatyką pojęć leksykalnych, powiązaniu go ze strukturami fonologicznymi i syntaktycznymi i zmagazynowaniu razem w postaci nadającej się do użycia jednostki [leksykalnej – dop. MK]”

R. Jackendoff, analizując termin pojęcie

zwraca uwagę na rozróżnienie pomiędzy pojęciem w sensie świata zewnętrznego (przykład Newtonowskiej masy istniejącej w świecie niezależnie od tego, czy ktoś zna i rozumie pojęcie masy), a pojęciem istniejącym w czyjejś głowie, produkcie wyobraźni i wiedzy – znaczeniu, które może być przekazane „innym jedynie za pomocą języka, gestu, rysunku albo jakiegoś innego niedoskonałego środka komunikacji”

D.E. Rumelhart teorię schematów

utożsamia z teorią wiedzy, a schemat rozumie jako strukturę „danych reprezentujących ogólne, czyli »rodzajowe« (generic) pojęcia zmagazynowane w pamięci”;
proponuje rozważanie schematów poznawczych jako np. osobistych teorii wykorzystywanych do rozpoznawania i tłumaczenia sobie, czyli indywidualnego rozumienia określonych zdarzeń, sytuacji lub obiektów.

D.E. Rumelhart wyróżnia sześć właściwości schematów:

Schematy mają zmienne (które mogą zostać skojarzone z rożnymi aspektami środowiska w różnych konkretyzacjach schematu).
Schematy mogą być osadzone jeden w drugim.
Schematy reprezentują wiedzę na różnych poziomach abstrakcji.
Schematy reprezentują raczej wiedzę niż definicje.
Schematy są aktywnymi procesami.
Schematy są narzędziami rozpoznawania, a ich przetwarzanie ma na celu ocenę dobroci (adekwatności) dopasowania do przetwarzanych danych.

Umysł

Umysł jest w jednoznaczny sposób kojarzony z procesami poznawczymi, jako m.in:

„substancja poznająca”,
system kontrolny gromadzenia informacji i ich przetwarzania,
system poznawczy,
zdolność do myślenia i wyciągania wniosków,
mechanizm tworzenia przekonań
lub wreszcie z procesem mentalnym;

Umysł - „dzięki kompetencjom umysłu człowiek zdolny jest:

odbierać informacje,
zapamiętywać je,
tworzyć transgresyjne idee,
potrafi także antycypować zdarzenia,
oceniać sytuacje,
kontrolować swoje zachowanie”. J. Kozielecki (1995)

Gerald Edelman definiuje umysł:

jako „całość świadomych i ukrytych nieświadomych procesów mających swój początek w mózgu i sterujących całością zachowań.
w sensie filozoficznym umysł jest częścią problemu umysł – ciało – jak to jest możliwe, aby aktywność mózgu powodowała aktywność mentalną?”

Ray Jackendoff charakteryzuje umysł

jako „funkcjonalną organizację i funkcjonalną aktywność mózgu, której pewna część dostępna jest naszej świadomości, ale większa część nie”

Roger Schank

„Najważniejsze, co należy wiedzieć o umyśle ludzkim, to, że jest on urządzeniem służącym do uczenia się”

Świadomość

Świadomość

jest nie tylko podstawowym przejawem życia psychicznego, ale może być wręcz z nim utożsamiana;
w określonym momencie można być zawsze świadomym „czegoś” – tego i tylko tego, co zostało wyselekcjonowane przez uwagę z dostępnych percepcji obiektów lub z „ciągów myśli”; świadomym tego, z czego w danym momencie zdajemy sobie sprawę.

Przedmiotem świadomości są m.in. takie zagadnienia, jak:

spostrzeganie (percepcja) i rozumienie;
zdawanie sobie sprawy z czegoś, także z odczuć osobistych, np. świadome odczuwanie winy;
zdolność do wyrażania myśli i woli;
samokrytyczne kontrolowanie własnych działań;
uświadamianie sobie uczuć, poglądów, zainteresowań i stanów emocjonalnych itp.

Świadomość:

posługuje się pamięcią krótkotrwałą (roboczą);
jest niezależna od materiału dostarczanego przez zmysły – możemy myśleć o przedmiotach nieobecnych i wyobrażać sobie rzeczy nieistniejące;
dysponuje sterowalną uwagą;
ma zdolność alternatywnych interpretacji danych złożonych i wieloznacznych;
znika w stanie głębokiego snu;
powraca w stanie śnienia (faza REM);
syntetyzuje treści z różnych modalności zmysłowych w jednolite doświadczenie.

Świadomość wg Mihaly Csikszentmihalyi

„funkcją świadomości jest takie przetwarzanie informacji o tym, co dzieje się wewnątrz i na zewnątrz organizmu, by ciało mogło ocenić je i działać na podstawie tej oceny.
świadomość funkcjonuje jako swoista oczyszczalnia dla uczuć, wrażeń, doznań oraz pomysłów, ustalając priorytety dla różnych informacji.
bez istnienia świadomości wiedzielibyśmy o wszystkim, co się dzieje, ale nasze reakcje na to byłyby odruchowe, instynktowne.
mając świadomość, możemy ocenić to, co komunikują nam zmysły i zadziałać w odpowiedni sposób.
możemy również stworzyć informacje, które wcześniej nie istniały: to dzięki świadomości możemy snuć marzenia, kłamać, pisać wiersze i tworzyć teorie naukowe”

Qualia

Clarence I. Lewis (1929) o qualiach:

„Istnieją rozpoznawalne jakościowe właściwości tego, co dane [surowe nieinterpretowane / nieskonceptualizowane dane (sensations) wejściowe dla systemu – objaśnienie Clarka], które mogą powtarzać się w przeżywaniu różnych doznań, i które są z tego powodu pewnego rodzaju uniwersaliami; nazywam je qualia”

Słowo quale (wymawiamy podobnie jak w języku angielskim: kłali, l.mn. qualia – kłalia) pochodzi od łacińskiego słowa qualis i „oznacza własność rozważaną w oderwaniu od rzeczy posiadających daną własność”

Gerald Edelman

„qualia to wyższego rzędu rozróżnienia, które konstytuują świadomość. Jest istotne, aby zrozumieć, że różnice pomiędzy qualiami odnoszą się do różnic w połączeniach i aktywności różnych części układu nerwowego (…)
qualia są zawsze doświadczane jako części jednolitych i zintegrowanych aktów świadomości (…)
są zawsze dostępne jako włączone w kompleks qualiów, nie jest możliwe doświadczenie tylko pojedynczego quale – »czerwieni« – odizolowanej”

V. Ramachandran i W. Hirstein

„qualia to surowe odczucia świadomego doświadczenia: bolesność bólu, czerwoność czerwieni. Qualia nadają świadomemu doświadczeniu ten jego szczególny charakter”

To poprzez QUALIA mamy świadomość: doznań zmysłowych, emocji, percepcji, a nawet myśli i pragnień. Tylko bezpośrednia aktywność podmiotu stwarza możliwość poznawania / doświadczania QUALIÓW np. miękkości kredki

Prawa qualiów - V.S. Ramachandran i E.M. Hirstein

1. Prawo qualiów

Qualia są nieodwoływalne i niekwestionowalne na wejściu, co oznacza, że nie można powiedzieć „może to jest czerwone, ale gdybym chciał, widziałbym to jako zielone”.
W umyśle powstaje jednoznaczna, bezpośrednia i niemodyfikowalna neuronalna reprezentacja czerwieni, która jest automatycznie przekazywana do „wyższych ośrodków mózgu”.

2. Prawo qualiów

Qualia mogą być źródłem działań świadomych. Gdy mentalna reprezentacja zostaje wygenerowana, można ją wykorzystywać w różny i dowolny sposób. Określamy to jako otwartość na wyjściu. Np mając percept (mentalną reprezentację) jabłka, można wyobrażać sobie wykorzystanie go do „skuszenia Adama” lub do upieczenia szarlotki.
Choć na wejściu reprezentacja pojawia się automatycznie (w momencie spostrzeżenia) i jest niemodyfikowalna (nie mogę zobaczyć czegoś innego niż widzę), to na wyjściu może być wykorzystywana na nieskończoną liczbę sposobów.
Mogę wykorzystać (wytworzony na podstawie qualiów) percept w dowolnych wyobrażeniach lub do podejmowania dowolnych działań – widząc, że mam jabłka, mogę pomyśleć o upieczeniu szarlotki. Nie odnosi się to tylko do, pozostających poza świadomością, bezwarunkowych odruchów rdzeniowych. (spinal reflex arc).

3. Prawo qualiów

Qualia są podtrzymywane (przechowywane) w pamięci krótkotrwałej, w automatycznie powstałej reprezentacji (konstytuują świadomość obiektu – percept), tak długo, aż nie zostanie podjęta swobodna decyzja o jej dalszym wykorzystaniu. W innym przypadku mamy do czynienia z odruchem rdzeniowym (por. pkt drugi).
Dotyczy to nie tylko qualiów odnoszących się do percypowanych obiektów zewnętrznych, ale także tych wewnętrznych oraz wtórnych, związanych z odpamiętywaniem – odwołaniami się do zasobów pamięci długotrwałej, wymagających skopiowania potrzebnych danych do pamięci krótkotrwałej.
„Wielu psychologów poznawczych wskazuje, że w takim modelu pamięć krótkotrwała funkcjonuje tak, jak świadomość”.

4. Prawo qualiów

Qualia są bezpośrednio powiązane z uwagą (procesami uwagowymi). Koncentracja uwagi jest niezbędna, aby wychodząc z perceptu dostrzeżonego obiektu (pkt. pierwszy), można było podjąć odpowiednią decyzję – prawo drugie.

DZIĘKUJĘ za dobrnięcie do końca ;)

Twój i-mentor: Mariusz Kąkolewicz

Chcesz dopytać, porozmawiać, potrzebujesz dodatkowych wyjaśnień, napisz: kontakt@terazrozumiem.pl

lub zadzwoń: 505 377 726

Więcej w moich książkach.

Wiedza, umysł, świadomość, qualia - definiowanie zagadnień